Page 64 - ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ Арнайы мектептерге (сыныптарға) арналған Әбіл Е.А., Абаева Ғ.А., Макажанов А.Т

қайда жеңіл. Олар мыс балқытуды және оны пайдаға жа-

ратуды үйренді. Мыс әсіресе, егіншілік құралдарын жасау
үшін қолданылды.

Мыстан жасалған алғашқы бұйымдар пайда бола баста-
ғанда тас технологиясының айтарлықтай дамыған кезі еді.
Мыс – әдемі металл. Егер оны тазалап ысып жылтыратса,
үсті жалт-жұлт еткен қоңырлау қызғылт сары түске енеді.

Мыс әшекейлер мен сән-салтанатқа лайық заттарды жасау
үшін жиі қолданылатын болды.
Кейінірек біздің бабаларымыз екі металды: қалайы мен

мысты араластырды, сөйтіп қоланы түзіп алды. Қола тас пен
мыстан әлдеқайда берік шықты. Бұл жаңа жетістіктерге жол
салды, сөйтіп Қола дәуірі басталды. Қола дәуірі б.д.д. 2-1

мың жылдықты қамтиды.
Қола дәуірінде қазақстандық кеңістікте қоныстанған тай-
палар рулық-тайпалық қатынас жағдайында өмір сүрді.

Рулық-тайпалық қатынас – бұл рулық қауымның тай-
паға бірігуі. Тайпада шамамен 200 адамға дейін болды.
Бірақ қола дәуірінде адамдар арасындағы рулық-тайпа-
лық қатынас өзгере бастады.

Мал шаруашылығы мен металлургияның жылдам әрі кеңі-
нен дамығаны ер адамның еңбегін көбірек қажет етті. Сон-
дықтан еркектің қоғамдағы орны күрт жоғарылады.

Адамдар мал мен еңбек құралдарын «сенікі және менікі»
деп бөле бастады. Туыстар арасында малды бөліске салу
жеке меншік пайда болуына әкеп тіреді.

Жеке меншік – адамның бір нәрсеге бір өзі ие болады, қо-
жалық жасайды, пайдаланады, айырбастай алады.
Қауым мүшелері арасында бай адамдар пайда бола

бастады. Олардың жеке меншігінде малы болды, ал жер қа-
уымдық меншікте қалды. Жекелеген отбасылардың баюына

63